Temporary Social Media

Η τεχνολογία έχει έναν τρόπο να κάνει τον χρόνο από τη μία να φαίνεται σημαντικός αλλά από την άλλη να σε μπερδεύει.

Οι τεχνολογίες των επικοινωνιών, από τη συνομιλία και τη γραφή μέχρι την καταγραφή εικόνας και ήχου, διαταράσσουν την έννοια του χρόνου, μπλέκοντας το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον με απρόβλεπτους νέους τρόπους. Αυτή η χαοτική αχρονία είναι εν μέρει αυτό που ενδιαφέρει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –ή τουλάχιστον αυτό που ενδιαφέρει εμένα. Συγκεκριμένα, το γεγονός ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που υπάρχουν μέχρι στιγμής έχουν έναν ιδιαίτερο και περίεργο προσανατολισμό όσον αφορά τον χρόνο: την υπόθεση ότι είναι αναπόφευκτο να καταγράφεις σχεδόν τα πάντα, για πάντα.

Σε μεγάλο βαθμό, η προσωπική μας αντίληψη αλλά και η έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί για τα κοινωνικά μέσα υποθέτουν πως ό,τι κάνουμε στο διαδίκτυο μπορεί να είναι, και κατά πάσα πιθανότητα όντως θα είναι, μόνιμο. Η φωτογραφία που δημοσιεύτηκε σήμερα θα είναι εκεί και αύριο. Μερικές φορές αυτή είναι μια ικανοποιητική σκέψη: ότι μια μέρα θα θυμόμαστε με αγάπη αυτή τη στιγμή. Μερικές φορές είναι τρομακτική η ιδέα ότι κάτι που κάνουμε τώρα θα μας κάνει να βρούμε τον μπελά μας στο μέλλον. Έχουν γίνει κάποιες έρευνες που αφορούν τη διαγραφή περιεχομένου από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως π.χ. το εξαιρετικό έργο της Danah Boyd για το φαινόμενο του «white-walling», κατά το οποίο οι χρήστες κατά καιρούς διαγράφουν το περιεχόμενό τους. Ωστόσο, η αντίληψή μας για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υποθέτει κατά κύριο λόγο ότι το περιεχόμενο είναι μόνιμο. Για παράδειγμα, ο Rob Horning ορθώς επισημαίνει ότι ο «εαυτός» μας συνδέεται ολοένα και περισσότερο με την καταγραφή πληροφοριών και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, υποστηρίζοντας ότι

η πανταχού παρούσα παρακολούθηση θα είναι το βασικό χαρακτηριστικό της υποκειμενικότητας από εδώ και πέρα. Δεν θα υπάρχει η έννοια του εαυτού χωρίς να λαμβάνεται υπόψη πώς ο εαυτός έχει ή θα έχει καταγραφεί, πώς ο εαυτός θα εμφανιστεί ως τεχνούργημα των διαδικτυακών αναζητήσεων.

Το «καταγεγραμμένο» και το «τεχνούργημα» αποτελούν τους πλέον κατάλληλους όρους, με τον πρώτο να υποθέτει τον δεύτερο. Αλλά πρέπει η καταγραφή πάντα να θεωρείται ως ένα αναπόφευκτο μελλοντικό τεχνούργημα; Πρέπει να συνεχίσουμε να υποθέτουμε ότι το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να υπάρχει για πάντα; Είμαι περίεργος για το τι θα συμβεί στην ταυτότητά μας αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν λιγότερη έμφαση στις μόνιμες καταγραφές και περισσότερη έμφαση σε κάτι πιο προσωρινό. Θα επρόκειτο για μια ταυτότητα που την αφορά λιγότερο το πώς εμφανίζεται ως ένα μόνιμο «τεχνούργημα», μια λιγότερο νοσταλγική κατανόηση του παρόντος ως ένα ενδεχόμενο μελλοντικό παρελθόν. Μια ταυτότητα λίγο περισσότερο από το παρόν για το παρόν.

Με απλά λόγια, τι θα γινόταν αν αναθεωρούσαμε την όλη ιδέα της υποτιθέμενης μονιμότητας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Τι θα γινόταν αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όποια μορφή και αν έχουν, είχαν διαφορετικό προσανατολισμό όσον αφορά τον χρόνο, προωθώντας την έννοια του προσωρινού σκόπιμα και βάσει του σχεδιασμού τους; Πώς θα φαίνονταν οι διάφοροι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης αν θεωρούσαμε δεδομένο το εφήμερο και το προσωρινό, ενώ η μονιμότητα αποτελούσε το πολύ μια επιλογή;

Εύκολα υποτιμάει κανείς τη σημασία του να προσθέσεις μια έννοια προσωρινότητας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνουν πιο προσωρινά, αυτό θα άλλαζε σε θεμελιώδη βαθμό τις σχέσεις μας με τη διαδικτυακή ορατότητα, το απόρρητο των δεδομένων, την κυριότητα του περιεχομένου, το «δικαίωμα στη λήθη». Αλλάζει τη λειτουργία του κοινωνικού στίγματος, της ντροπής και της ίδιας της ταυτότητας.

Πέρα από το «δικαίωμα στη λήθη», τι γίνεται αν η υποχρέωση του να θυμάσαι διαβρωθεί;

***

Σκεφτόμαστε πώς το όνομα του μαθητή λυκείου θα εμφανιστεί στα αποτελέσματα αναζήτησης μετά από κάποια χρόνια ή πώς οι υποψήφιοι πρόεδροι θα έχουν να αντιμετωπίσουν το ίδιο το προφίλ τους από το παρελθόν. Πράγματι, αυτή η κοινή δήλωση, «Χαίρομαι τόσο που δεν είχα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όταν ήμουν νέος!», επιβεβαιώνει σε τελική ανάλυση πόσο μεγάλο πρόβλημα θα είναι το παρόν μας όταν το σκαλίζουμε στο μέλλον. Το μήνυμα συχνά είναι ότι θα πρέπει να ντρεπόμαστε για όσα κάνουμε, ότι αυτά που δημιουργούμε τώρα θα μας στιγματίσουν στο μέλλον.

Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσουμε το κακό που μπορούν να προκαλέσουν τα μόνιμα μέσα, και ότι αυτό το κακό δεν κατανέμεται ομοιόμορφα. Όσοι έχουν μη κανονιστικές ταυτότητες ή είναι κοινωνικά ευάλωτοι με άλλο τρόπο, διακυβεύουν πολλά περισσότερα καθώς είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν τις ενδεχόμενες ζημιές που θα προκαλέσουν τα στοιχεία από το παρελθόν, με ντρόπιασμα και στιγματισμό. Όταν οι εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης κάνουν λάθη σχετικά με το απόρρητο, συχνά πληρώνουν το τίμημα άνθρωποι που δεν είναι στρέιτ, λευκοί ή άντρες. Γι’ αυτό είναι τόσο κρίσιμης σημασίας κινήσεις όπως το «δικαίωμα στη διαγραφή».

Υπάρχει όμως μια σύγκρουση εδώ: Πρέπει να προσέχουμε να μην μειώνουμε τα πιθανά οφέλη των προσωρινών μέσων κοινωνικής δικτύωσης προωθώντας την ιδέα ότι πρέπει να κρύβεσαι ντροπιασμένος από το παρελθόν σου. Όπως έχω ήδη υποστηρίξει,

Όταν αναφερόμαστε στη διαγραφή πληροφοριών ως έναν τρόπο να κρύβεσαι από το ίδιο σου το παρελθόν, μπορεί στην πραγματικότητα να επεκτείνουμε το στίγμα της κάποιας ψηφιακής «λάσπης», ότι είναι ντροπή να είσαι άνθρωπος και να αλλάζεις. Μια πιο υγιής στάση απέναντι στο καταγεγραμμένο παρελθόν μας θα ήταν να αποδεχθούμε το πόσο διαφορετικοί ήμασταν πριν, ακόμα και αν υπάρχουν σημαντικά λάθη. Η αλλαγή θα μπορούσε να θεωρηθεί όχι ως ένα ψεγάδι, αλλά ως κάτι θετικό, ως ένδειξη ωρίμανσης: ένα κομμάτι της ταυτότητάς σου παρά ένα ελάττωμα.

***

Θα ήθελα να προτείνω έναν δεύτερο τρόπο κατανόησης των προσωρινών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όχι σαν να κρύβεσαι από το παρελθόν αλλά σαν να αγκαλιάζεις το παρόν. Ξεκίνησα να γράφω για το Snapchat σε ένα άρθρο για το The New Inquiry φέτος τον Φλεβάρη, όπου ανέλυα ότι κάτι που πετυχαίνουν τα εφήμερα μέσα όπως το Snapchat είναι να αλλάζουν το καθημερινό μας όραμα: Αντί να χρησιμοποιούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να συγκεντρωθούμε σε μια σειρά μελλοντικών παρελθόντων, αγκαλιάζουμε το παρόν γι’ αυτό που είναι. Ενώ το να καταγράφουμε τις ζωές μας δεν είναι κάτι νέο, ο τρόπος και ο βαθμός που το κάνουμε είναι: τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα smartphone και οι υπόλοιπες τεχνολογίες μας καταγραφής που όλο και πολλαπλασιάζονται, ενθαρρύνουν τον κόσμο να δει τον κόσμο στο παρόν ως μια ενδεχόμενη φωτογραφία, GIF, βίντεο, ενημέρωση κατάστασης, τσεκ-ιν, τα οποία θα μπορεί να αρχειοθετήσει. Και, κυρίως, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συγκεκριμένα παρέχουν και ένα κοινό για τις εφήμερές μας εμπειρίες, το οποίο ευθύνεται εν μέρει για την προθυμία μας να καταγράψουμε τόσο αναλυτικά τον εαυτό μας και τους άλλους.

Αυτή η κουλτούρα της καταγραφής την εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται ιδιαίτερα νοσταλγική. Επειδή αυτά που κάνουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι συχνά αρκετά μόνιμα, αυτό το «όραμα ντοκιμαντέρ» τείνει να αποτελεί ένα βλέμμα συναισθηματισμού. Τα φωτογραφικά φίλτρα που δίνουν μια ψεύτικη αίσθηση βίντατζ και κάνουν τις πρόσφατες ψηφιακές φωτογραφίες να φαίνονται σαν να τις έχει παλιώσει ο χρόνος είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα της «νοσταλγίας για το παρόν» που συμβαίνει όταν σχεδόν κάθε στιγμή μπορεί να δημιουργήσει μια τέλεια ανάμνηση. Τα μόνιμα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενθαρρύνουν την κατανόηση του παρόντος ως κάτι που καταγράφεται. Αντίθετα, τα προσωρινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι κατά της νοσταλγίας, αφήνοντας το παρόν να είναι αρκετό έτσι όπως είναι.

Εξαιτίας αυτού, τα προσωρινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μια περίπλοκη σχέση με τη μνήμη. Ένας λόγος που αρέσουν στον κόσμο τα μόνιμα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ότι μπορείς να τα βλέπεις και να θυμάσαι πολλά πράγματα από τη ζωή σου. Όμως η λογική ότι όσο περισσότερα αποθηκεύουμε τόσα περισσότερα θυμόμαστε, κάποια στιγμή, με την τόσο υπερβολική καταγραφή, μπορεί να καταρρεύσει. Ίσως θυμόμαστε λιγότερο κάποια πράγματα αν έχουν καταγραφεί άψογα. Φορτώνοντας σε μια βάση δεδομένων τις αναμνήσεις μας και κάποια από την προσπάθεια που χρειάζεται για να θυμόμαστε, δεν χρειάζεται και τόσο να θυμόμαστε ένα ταξίδι αφού έχει αποθηκευτεί με τόση λεπτομέρεια σε ψηφιακά φωτογραφικά άλμπουμ που όλο και μεγαλώνουν και αρχεία τόσο τεράστια που γίνονται όλο και περισσότερο ασήμαντα, σε βαθμό που μπορεί να μην τα βλέπεις σχεδόν ποτέ. Εναλλακτικά, το να μην καταγράφεις κάτι για να μείνει στην ιστορία μπορεί να σημαίνει ότι θα το θυμάσαι περισσότερο. Για παράδειγμα, το χρονόμετρο της αντίστροφης μέτρησης στο Snapchat απαιτεί άμεσα την προσοχή σου: όταν κοιτάς γρήγορα, κοιτάς και έντονα. Μπορεί να μην θυμάσαι τέλεια την εικόνα, αλλά η ιστορία που αφηγείται και το πώς ένιωσες εκείνη τη στιγμή αποκτά μεγαλύτερο βάρος. Τα μόνιμα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εμμένουν στις λεπτομέρειες μιας φωτογραφίας, ενώ τα προσωρινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης εμμένουν στο τι σημαίνει και πώς σε άγγιξε.

Με τον τρόπο αυτό, τα προσωρινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν επίσης να αντιπροσωπεύουν μια αντίθεση στην ασημαντότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Κανονικά, όταν καταγράφεις κάτι είναι σαν να δηλώνεις ότι αξίζει προσοχή, αλλά όταν οι καταγραφές αυξάνονται με ραγδαίο τρόπο, όπως συμβαίνει σήμερα, η σημασία μειώνεται. Στο εγγύς μέλλον, το πρόσφατο παρελθόν θα είναι λιγότερο σπάνιο επειδή το παρόν αυτή τη στιγμή είναι τόσο άφθονο. Όταν συνδεόμαστε με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σήμερα είναι σαν να βλέπουμε μια παρέλαση τετριμμένων πραγμάτων, καθώς τα καθημερινά εφήμερα πράγματα που γεμίζουν αυτές τις σελίδες έχουν διαβρώσει οποιαδήποτε σχέση έχει η καταγραφή με την έννοια του σημαντικού. Όταν οι φωτογραφίες ήταν πιο σπάνιες, η καταγραφή μέσω φωτογραφίας υπονοούσε ότι πρόκειται για κάτι σημαντικό, ενώ σήμερα είναι αστείο να βλέπεις κάποιον να τραβάει φωτογραφία το μπουρίτο του. Η αφθονία των φωτογραφικών αρχείων έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: συχνά το να μην καταγράφεις μια στιγμή υπονοεί τη σημασία της. Για παράδειγμα, το να μην βγάλεις φωτογραφία το φαγητό σου, μπορεί να δείχνει σεβασμό για τον χώρο που είσαι και για την παρέα σου. Στην εποχή της υπερβολικής καταγραφής, η φωτογραφία συγκεκριμένα και η καταγραφή της γενικότερα έχουν λιγότερο να κάνουν με το σημαντικό και περισσότερο με το τετριμμένο. Τα προσωρινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν μια σπανιότητα που έχουμε ανάγκη, διακόπτοντας τον κύκλο της συλλογής καταγεγραμμένων στιγμών αφού δεν τις επιτρέπουν να μαζευτούν. Έχουμε γίνει φανατικοί συλλέκτες αποδείξεων της ίδιας μας της ζωής. Η αρχαιολογία δεν είναι σημαντική όταν αποθηκεύεις τα πάντα.

***

Μήπως δημιουργώ ένα φετίχ για το εφήμερο, για το παρόν, για την τωρινή στιγμή; Ως ένα βαθμό, ναι. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ακόμα νέα και ελπίζω να ξεπεράσουν αυτή την υπόθεση ότι τα δεδομένα πρέπει να είναι μόνιμα. Μια διόρθωση, μια δόση εφήμερου, χρειάζεται άμεσα και έπρεπε ήδη να είχε γίνει. Δε χρειάζεται πάντα να κατέχεις το παρόν, να το κρατάς ως κάτι ακίνητο και σταθερό. Μερικές φορές είναι καλύτερα να το αφήσεις να είναι αυτό που είναι, απλώς στιγμές που περνάνε όχι χωρίς να τις καταγράψεις ή να τις μοιραστείς, αλλά χωρίς να γεμίζεις με το ζόρι κουτιά με αρχεία και κατηγορίες με τα αντίστοιχα νούμερα αποθηκευμένα σε βάσεις δεδομένων που όλο και μεγαλώνουν. Αντίθετα, τα προσωρινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης αντιμετωπίζουν το παρόν λιγότερο ως κάτι που προσπαθεί να μπει σε ένα μουσείο και περισσότερο ως κάτι που μπορεί να παραμείνει άγνωστο, χωρίς κατηγορία, χωρίς να δουλεύει για κάποιο σκοπό.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι πρέπει να σταματήσουμε να καταγράφουμε για πάντα. Τα προσωρινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν αντιτίθενται στα μέσα που έχουν διάρκεια. Όπως παραδέχομαι παραπάνω, πολλοί από εμάς αγαπάμε τα τεχνουργήματα από το παρελθόν. Υπάρχει κάτι ευχάριστο σε ένα χρονολόγιο με σημαντικά γεγονότα ζωής. Όμως η μονιμότητα δεν πρέπει να είναι το στάνταρ και ίσως δεν θα έπρεπε να είναι και η προκαθορισμένη επιλογή. Ας σκεφτούμε καλύτερα τον χρόνο ως μια παράμετρο σε ένα περίπλοκο κοινωνικό οικοσύστημα μέσων όπου δεν μοιράζεσαι τόσο συχνά κάτι για πάντα. Ναι, πολλές από τις υπάρχουσες σελίδες περιλαμβάνουν δυνατότητα διαγραφής στις πλατφόρμες τους, αλλά πώς θα ήταν αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είχαν δεδομένο το εφήμερο;

Με αυτά τα ερωτήματα και τα θέματα θέλω να ασχοληθώ στη δουλειά μου και ενθαρρύνω και τους άλλους να τα σκεφτούν παραπάνω. Το Διαδίκτυο δεν σημαίνει ότι η ιδέα του να ξεχνάς κάτι έφτασε στο τέλος της. Αλλά το απαιτεί.